Historia parafii w Kwilczu

Parafia kwilecka powstała zapewne w XIII w. Pierwszą o niej zmiankę zawiera dokument z 1396 roku. Z Kwilcza wywodzi się ród Bylinów Kwileckich. Oni też prawdopodobnie, a może wcześniejsi właściciele z rodu Awdańców, ufundowali kościół pod wezwaniem św. Michała.

Obszar parafii, który w 1510 roku obejmował Kwilcz, Rozbitek, Miłostowo, Orzeszkowo i Wituchowo, pozostał zasadniczo bez zmian. Do Lewic odpadły odległe folwarki Krzyżkówko i Wielki Młyn /1908/ oraz Borek /1912/. Od parafii Chrzypsko przyłączono Górny Młyn pod Mościejewem /1891/, a od parafii Sieraków Kurnatowice /1952/. Obecnie do parafii należą jeszcze miejscowości: Mechnacz, Dąbrowa Stara i Nowa, Upartowo, Kubowo i Urbanówko.

W 1693 r. kościół był drewniany, "pół starego, pół nowego przybudowanego", w kształcie krzyża, z jednym tylko ołtarzem "wielkim, staroświeckim, zamykanym". W roku 1776 trzej bracia Kwileccy – Franciszek, Jan i Adam rospoczeli bodowe nowego, murowanego kościoła. Zbudowany w latach 1766 – 1781 na planie prostokąta jest otynkowany, ozdobiony pilastrami. Wieżę wystawioną w 1792/93 roku w kształcie obelisku /45 m/ zdobi mały balkonik. Po bokach prezbiterium znajdują się zakrystie, a nad nimi loże.

Wyposażenia wnętrza – klasycystczne, ławy i konfesjonały – rokokowe. Ołtarz główny, poświęcony św. Michałowi. Nad ołtarzem Duch Święty. Ołtarze boczne poświęcone Ukrzyżowanemu Panu Jezusowi oraz, Matce Boskiej Szkaplerznej. Na ścianach cztery duże pomniki Kwileckich: kasztelana łędzkiego Łukasza i jego żony Barbary, kasztelana kaliskiego Franciszka i jego żony Teresy z Szczanieckich, pułkownika wojsk saskich Konstantego i kasztelana międzyrzeckiego Jana.

Kościół poświęcił dnia 29.IX.1782 ks. Dziekan Tomasz Bobiński. Konsekracji dokonał 9.VII.1933 roku bp sufragan Walenty Dymek. Dekretem Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 12.XII.1932, kościół wraz z urządzeniem uznany został za zabytkowy. Kościół był kilka razy przerabiany i odnawiany – ostatnio, w 1965 roku odnawiany i przywrócony do pierwotnego stanu.

Na pamięc parafian zasługuje ks. Dziekan Tomasz Robiński, ur. 1717 wyświęcony 1743, od 1752 altarzysta, od 1760 równocześnie pleban kwilecki. Wybudował piękny kościół założył bibliotekę parafialną. Zmarł 8.IV.1786. Pochowany jako jedyny kapłan w podziemiach nowego kościoła.

Wypis z informacji wiszącej w głównym wejściu do kościoła.

Historia kościoła parafialnego w Kwilczu

W 1776 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła, zaraz za dawnym drewnianym kościołem. Na kamieniu węgielnym umieszczono trzy krzyże i następujące litery: FK, JK i AK. Są to inicjały trzech braci Kwileckich: Franciszka Antoniego, Jana i Adama, dziedziców Kwilcza, który przyczynili się do budowy nowego kościoła. Jest to jednonawowy kościół z trzema ołtarzami, po obu stronach prezbiterium zakrystię z lożami nad nimi. Długość kościoła w wewnątrz wynosi 26m., szerokość 11m., wysokość wewnątrz 10m. Na dwóch filarach wsparty jest dojść obszerny chór. Do kościoła prowadzi główne wejście przez kruchtę pod wieżę i dwa boczne przez przybudówkę od strony południowej. Okien było pierwotnie dziewięć, po trzy z każdej strony nawy, po jednym na każdej loży, i jedno za wielkim ołtarzem.
Budowę kościoła murowanego (bez wieży) ukończono w 1782 r., a więc po szesnastu latach. W dniu 29. września poświęcił go ks. Dziekan Tomasz Robiński, pleban i altarzysta kwilecki. Konsekracja kościoła odbyła się dopiero w dniu 9 lipca 1933 r. Dokonał jaj biskup sufragan poznański Walenty Dymek.
Wieżę kościoła wystawiono w latach 1792-1793. Jest to wysoka na 45 m., z daleka widoczna wieża z dzwonami i zegarem. Na szczycie wieży znajdowała się pozłacana kula, a na niej duży krzyż. Przy remoncie wieży w 1903 r. znaleziono w kuli amulet Teresy Koszutskiej z Rozbitka. Włożono go wraz z papierami i obrazkami z powrotem w cynkowej puszce. Podczas okupacji niemieckiej kula została zdjęta, przy czym uszkodzono blachę miedzianą pokrywającą wieże. W 1842 r. przy reperacji wieży zamieniono ją na blachę żelazną czerwono pokostową, a w 1904 r. na cynkową.
Ważniejsze remonty kościoła przeprowadzono w latach: 1883 (zewnątrz), 1886 (wewnątrz). W latach 1903/1904 przesunięto wielki ołtarz do ściany i wstawiono bogate ławy kolatorskie, a w latach 1932/1933 przebito drzwi do zakrystii północnej, założono światło elektryczne i usunięto wąskie drewniane schody prowadzące z kruchty na wieżę. W roku 1886 kościół został wybielony, a w 1933 odmalowany w ciepłych tonach koloru kości słoniowej w trzech odcieniach, a rzeźby i ornamentacje zostały pozłocone. Ciężar budowlany spoczywał głównie na patronie, jednak przy remoncie w 1933 roku patron odnowił tylko stalle, ławy kolatorskie i pomniki, resztę kosztów pokryła parafia.
Cztery duże pomniki z cegieł i wapna na wzór marmuru rozmieszczone są symetrycznie na ścianach pomiędzy oknami. Poświecone są pamięci zmarłym z rodziny Kwileckich. Przed 1933 r. znajdowały się obok tych pomników na ścianie portrety: Jana Kwileckiego, Franciszka Antoniego Kwileckiego, Teresy ze Szczanieckich Kwileckiej oraz portret pięknej młodej kobiety (nie wiadomo kogo przedstawiał). Do tych czterech pierwotnych pomników przybyły liczne tablice zmarłych z rodziny kolatorów, brak natomiast jakiegokolwiek pomnika księży kwileckich. W przedsionku bocznego wejścia umieszczono w 1883 r., staraniem Arsena hrabiego Kwileckiego, tablice pamiątkową na cześć zwycięstwa króla Jana III Sobieskiego pod Wiedniem.
W dniu 12 grudnia 1932 r. Urząd Wojewódzki w Poznaniu orzekł że: "Kościół parafialny w Kwilczu pochodzi z XVIII wieku i jako okaz budownictwa tego czasu przedstawia wraz z urządzeniem wartość zabytkową".
W głównym ołtarzu znajdowała się rzeźba przedstawiająca Ducha Świętego, a u góry figura św. Michała Archanioła. Przez jakiś czas umieszczony był w głównym ołtarzu duży obraz św. Michała, ufundowany w 1898 r. przez parafian kwileckich. Druga, piękna rzeźba św. Michała Archanioła depczącego pokonanego szatana, która poprzednio znajdowała się na zewnątrz kościoła za wielkim ołtarzem, od 1932 r. stała wewnątrz w niszy nad bocznym wejściem. Sam ołtarz główny, stojący na podwyższeniu, wewnątrz jest murowany, zewnątrz drewniany. Kiedyś na ołtarzu znajdowało się duże tabernakulum, po bokach na tle czterech filarów – figury św. Apostołów Piotra i Pawła. Na narożnikach symetrycznie umieszczone: piękna ambona i chrzcielnica. W prezbiterium znajdowały się dwie ławy kolatorskie z herbami hr. Kwileckich i hr. Załuskich a pomiędzy nimi krótka balustrada. Obecnie w głównym ołtarzu znajduje się: u góry – rzeźba przedstawiająca Ducha Świętego, a na dole – figura św. Michała depczącego pokonanego diabła. Na ołtarzu znajduje się złote tabernakulum. Nie ma balustrad.
Ołtarze boczne murowane. Po stronie lewej ołtarz Ukrzyżowanego Pana Jezusa, po bokach figury Matki Boskiej i św. Jana. Po stronie prawej ołtarz Matki Boskiej Szkaplerznej, z boku figura św. Antoniego, a u góry obraz św. Józefa. Obraz został odnowiony przez parafian w roku 1898. W 1899 r. ks. Laudowicz zawiesił stacje Drogi Krzyżowej które zostały odnowione w 2009 r. Nowe organy ufundował w 1888 r. za cenę 2.000 marek Hektor Kwilecki. We wnękach filarów podtrzymujących chór znajdują się dwa stylowe konfesjonały, trzeci, stylem dostosowany konfesjonał ustawiono w 1932 r. przy bocznej ścianie. Całości dopełniają dwa szeregi ławek. Po prawej stronie w drugim oknie wisi obraz św. Michała Archanioła. Wnętrze kościoła kwileckiego robi miłe i podniosłe wrażenie.
O dzwonnicy przy kościele kwileckim mamy wiadomości z początków XVI w. Przy rewindykacji kościoła kwileckiego w 1644 r. jest mowa o dzwonach, które także mają być przywrócone katolikom. Ks. Odorowski dał zamontował w dzwonnicy dwoje drzwi i posadzkę. Dzwonnica była drewniana, w kształcie wieży, stała osobno. Zawieszono w niej były trzy dzwony: dwa większe i trzeci – sygnaturka. Średni dzwon przelany z dawniejszego pękniętego w 1772 r. waży 147 kg. Dzwon ten został poświęcony w dniu 16 maja 1774 r. przez opata bledzewskiego Franciszka Rogalińskiego i otrzymał imiona Jana Chrzciciela oraz Jana Nepomucena. Większy dzwon był w 1830 r. popękany, niezdatny. Ostatnio były trzy dzwony, pod wezwaniem św. Michała, św. Jana Chrzciciela i Najświętszej Marii Panny. Podczas okupacji niemieckiej dzwony te zostały zabrane i wywieziono do Hamburga. W 1946 r. zawieszono na wieży kościoła kwileckiego mały dzwon z byłego zboru w Orzeszkowie. Wkrótce jednak odnaleziono dzwony kwileckie i sprowadzono je z powrotem, by je zawiesić znów na kościele w Kwilczu.
Oprócz dzwonnicy stała na cmentarzu grzebalnym, przy starym kościele drewniana kostnica. Pisze o nim ks. Odorowski. Budowa nowego cmentarza rozpoczęła się w roku 1709, a skoczyła się w roku 1713.
Obecny dziedziniec kościelny jest przestrony. Z przodu od ulicy dwie symetryczne zbudowane smukłe wieżyczki; jedna służy jako kostnica, druga – do przechowywania sprzętu cmentarnego. Po bokach głównej bramy, na murze figury św. Wawrzyńca i św. Floriana. Dookoła kościoła 16 starych lip, mur w odległości 9 m. od kościoła. Z przodu, na miejscu dawnego kościoła drewnianego, w środku dziedzińca pomiędzy kościołem, a główną bramą, postawiono w 1790 r. kolumnę z piaskowca z figurą Najświętszej Marii Panny Niepokalanej Poczętej. W ten sposób chciano uczcić pamięć zasłużonych około budowy nowego kościoła ks. Tomasza Robińskiego i Jana Kwileckiego.
W podziemiach kościoła murowanego, pierwotnie pod prezbiterium, w 1865 r. znacznie powiększonych (stąd ta data nad wejściem do podziemi po północnej stronie kościoła), spoczął obok przeniesionych ze starego kościoła Łukasza i Barbary Kwileckich, ks. Dziekan Robiński, jako – według słów kaznodziei pogrzebowego – "primus lapis angularis". Jest to grobowiec rodziny Kwileckich. Dookoła kościoła murowanego chowano dawniej zmarłych księży kwileckich i niektórych znaczniejszych parafian. Ostatnim grobem jest mogiła ks. Ryszarda Stańka, proboszcz kwileckiego w latach 1981 – 2002.

opracowała: Marzena Waligórska